زبانشناسی:
(به انگلیسی: Linguistics) علمی است که به مطالعه و بررسی روشمند زبان
می‌پردازد.
در واقع، زبانشناسی می‌کوشد تا به پرسش‌هایی بنیادین همچون
«زبان چیست؟»، «زبان چگونه عمل می‌کند و از چه ساخت‌هایی تشکیل شده‌است؟»،
«انسان‌ها چگونه با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند؟»، «زبان آدمی با سامانه
ارتباطی دیگر جانوران چه تفاوتی دارد؟»، «کودک چگونه سخن گفتن می‌آموزد؟»،
«زبان بشر چگونه تکامل یافته‌است؟»، «زبانها چه قرابتی با یکدیگر دارند؟»،
«ویژگی‌های مشترک زبان‌های جهان کدامند؟»، «انسان چگونه می‌نویسد و از چه
راهی زبان نانوشتاری را واکاوی (تحلیل) می‌کند؟»، «چرا زبانها دگرگون
می‌شوند؟» و ... پاسخ گوید.
زبانشناسی به مفهوم جدید آن، علمی نسبتاً نوپا بوده که قدمتی تقریبا یک
صد ساله دارد، اما مطالعات تخصصی درباره زبان به چند قرن پیش از میلاد
بازمی‌گردد، یعنی زمانی که پانینی قواعدی برای زبان سانسکریت تدوین کرد. در زبانشناسی، ابعاد مختلف زبان در قالب حوزه‌های صرف، نحو، آواشناسی، واج‌شناسی، معناشناسی، کاربردشناسی، تحلیل گفتمان، زبانشناسی تاریخی-تطبیقی، رده‌شناسی و نیز حوزه‌های بینارشته‌ای مانند جامعه‌شناسی زبان، روانشناسی زبان، عصب‌شناسی زبان، زبانشناسی قضایی، زبانشناسی بالینی و زبان و منطق
بررسی می‌شوند.
از آنجا که زبان یک پدیده پیچیدهٔ انسانی و اجتماعی‌ست،
برای مطالعهٔ جامع و دقیق آن، بهره‌گیری از علوم مرتبط دیگر الزامی به نظر
می‌رسد. در واقع، مطالعهٔ فراگیر زبان، رویکردی چندبعدی را می‌طلبد.
بنابراین، زبانشناسی علاوه بر مطالعه جنبه‌های توصیفی و نظری زبان به
ابعاد کاربردشناختی، روان‌شناختی، مردم‌شناختی، اجتماعی، هنری، ادبی، فلسفی
و نشانه‌شناختی
زبان توجه می‌کند. به عبارتی می توان گفت زبانشناسی معاصر، حوزه‌های
مطالعاتی بسیار گسترده‌ای را شامل می‌شود که توجه دانش پژوهان و دانشمندان
گوناگونی را با ذائقه‌های علمی متنوعی به خود جلب نموده‌است. در همین
راستا، مطالعاتی مانند رابطه و تعامل بین زبان و ذهن، زبان و شناخت، زبان و
رویکردهای فلسفی، زبان و قوه تعقل، زبان و منطق، دانش ذاتی، یادگیری زبان
اول، کاربرد زبان و محیط زیست، زبان و قانون، زبان و هوش مصنوعی، زبان و
فرهنگ، زبان و جامعه، زبان و تکامل انسان، زبان و سیاست، زبان و تفکر و
دیگر نشانه‌های ارتباطی می‌توانند زیر مجموعه‌های رشتهٔ زبانشناسی تلقی
شوند.
کسی را که به بررسی‌های زبان‌شناختی می‌پردازد، «زبان‌شناس» می‌نامند.
برخلاف تصور عمومی، لزومی ندارد زبان‌شناس به چندین زبان تسلط داشته باشد.
مهم آن است که بتواند پدیده‌های زبان‌شناختی همچون واژه، هجا، گروه نحوی و معنا را کندوکاو نماید و بازبشکافد. نکته دیگر آنکه کار زبان‌شناس همچون سایر کسانی که با علم سروکار دارند، تجویز نیست، بلکه توصیف است.
تاریخچه
معمولا تاریخ دانش زبانشناسی را به معنی «مطالعات تخصصی زبان» تا کتاب دستور سانسکریت نوشته پانینی
هندی عقب ببرند. پانینی در سده پنجم پیش از میلاد، دستور زبان بسیار
پیشرفته‌ای برای زبان سانسکریت نوشت. اما زبانشناسی به مفهوم مدرنش با
انتشار کتاب «دوره زبانشناسی عمومی» نوشته فردینان دوسوسور آغاز شد. دوسوسور بین مطالعات زبانی همزمانی و درزمانی تمایز قائل شد و بر مطالعه «نظام زبان» تأکید کرد. در دهه ۱۹۵۰، نظریات نوام چامسکی انقلابی در این رشته به وجود آورد و باعث پیدایش دستور زایشی شد.
او با انتقاد شدید از روانشناسی رفتارگرا
که یادگیری زبان را نوعی تقلید رفتاری می‌داند، با ارائه شواهدی،
ناکارامدی‌های چنین دیدگاهی را نشان داد. او معتقد است اصول و خصوصیات زبان
در انسان ذاتی است. به عبارت دیگر، نحوه یادگیری زبان به صورت ارثی و
ژنتیکی در مغز برنامه‌ریزی شده‌است و محیط پیرامون کودک تنها نقش محرک را
برای یادگیری زبان مادری
ایفا می‌کند.
کودک مجموعه محدودی از اطلاعات را از محیط زبانی خویش
می‌گیرد و خود قادر است ترکیبات جدیدی بسازد. نظریه‌پردازان پیش‌تر معتقد
بودند زبان مادری تنها از راه شنیدن گفتار اطرافیان و به صورت اکتسابی وارد
ذهن کودک می‌شود.
